W dzisiejszym wpisie poruszymy temat kar za opóźnienia w dostarczaniu dokumentów, temat, który pozostaje tematem kontrowersyjnym, a pogląd Polskiego sądownictwa ewoluował
z korzyścią dla przewoźników. Z jednej strony są przewoźnicy, bez których transport nie istnieje, a którzy wyjeżdżając w trasy niejednokrotnie trwające 3 tygodnie nie są w stanie wysłać dokumentów w terminie z uwagi na ciągłe bycie za kółkiem. W momencie, gdy mają chwilę odpoczynku, marzą o zjedzeniu, prysznicu czy zwyczajnej rozmowie lub oglądnięciu filmu, a nie poszukiwaniu placówki pocztowej w celu nadania dokumentów.
Z drugiej jednak strony mamy firmy spedycyjne, które zawierając zlecenie zobowiązuję przewoźnika do dostarczenia dokumentów w określonym terminie. Dlaczego im tak zależy na tych dokumentach w terminie 7,14 czy 21 dni? W dużej mierze dlatego, że oni sami zawarli takie zlecenie i zapłata na ich rzecz zależy od tych dokumentów. Niewątpliwie jest to, koło które wzajemnie nakręca się.
Jednak powstaje pytanie, czy rzeczywiście firmy mogą karać? Nie płacić? Zaraz postaramy się na to pytanie odpowiedzieć, chociaż jak to w prawie bywa jednoznacznej odpowiedzi nie znajdziemy.
Niejednokrotnie w zleceniach transportowych znajdujemy zapis o tzw. podwójnej karalności, jednak skuteczność takich kar zostanie omówiona później. Co w przypadku firm, które nie płacą wgl za frach lub obniżają go w 50 %?
Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 14 lipca 2016 r. sygn. akt, I ACa 1106/15, iż kwalifikując łączący strony stosunek zobowiązaniowy istotnym pozostaje stosunek stron oraz przedmiot umowy. Sąd Okręgowy podkreślił, iż strony zawarły w okresie objętym żądaniem pozwu umowy przewozu towaru na terenie kraju i poza jego granicami. Zleceniobiorca zobowiązała się bowiem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, przewieźć swymi pojazdami, za wynagrodzeniem, towar do wskazanego przez zleceniodawcę odbiorcy. Sąd miał na uwadze, że istotę umowy przewozu stanowi przewóz (transport) rzeczy lub osób za wynagrodzeniem, nie zaś dostarczenie dokumentów. Sąd zaznaczył, iż brak oryginału dokumentów nie mógł tamować realizacji roszczenia. Strony postanowiły, że warunkiem zapłaty wynagrodzenia, było dostarczenie kompletu dokumentów w oryginałach. Sąd Okręgowy uznał jednak wskazane postanowienia za nieważne, jako sprzeczne z ustawą, to jest przepisem z art. 774 k.c., godząc tym samym w istotę umowy przewozu. Nie stanowi bowiem elementu istotnego umowy przewozu dostarczenie oryginału dowodu WZ nadawcy. Według treści przepisu art. 774 k.c. w zw. z art. 779 k.c. elementem przedmiotowo istotnym, warunkującym zapłatę wynagrodzenia, jest przewóz rzeczy do miejsca przeznaczenia. Zdaniem Sądu Okręgowego swoboda kontraktowania nie mogła sięgać uzależnienia zapłaty wynagrodzenia za wykonany przewóz od złożenia oryginałów dokumentów. Przy bezspornym wykonaniu umowy przez powódkę w należyty sposób, pozbawiona byłaby ona prawa do uzyskania świadczenia wzajemnego zgodnie z przepisem art. 774 k.c.
Wskazać również należy, iż w Konwencji CMR brak jest regulacji uzależniającej zapłatę przewoźnikowi wynagrodzenia od dostarczenia oryginałów dokumentów CMR. Mając na uwadze przepis art. 41 ust. 1 Konwencji CMR, że zapis uzależniający wypłatę wynagrodzenia nie tylko od należytego wykonania umowy przewozu, tj. dostarczenia towaru w stanie nienaruszonym, lecz od spełnienia innych, dodatkowych warunków, jest sprzeczny zapisami konwencji CMR. Skoro bowiem według zapisów Konwencji CMR list przewozowy nie jest niezbędny do zawarcia umowy przewozu, a jego rola ogranicza się jedynie do roli dowodowej i to w sytuacji, gdy zawarcie umowy przewozu nie zostanie wykazane za pomocą innych dowodów, to strony nie mogą od obowiązku przedłożenia tego dokumentu uzależnić zapłaty wynagrodzenia za należyte wykonanie umowy przewozu.
Sądy nie mają wątpliwości, iż brak zapłaty za wykonaną usługę wobec braku dostarczenia dokumentów jest sprzeczny z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego, jednakże z drugiej strony dopuszczają nakładanie kar umownych w wysokości 5-10 % przewoźnego, sami dokonując miarkowania kar umownych za opóźnienia w dostarczeniu dokumentów. Sąd Najwyższy, Izba Cywilna sygn. akt V CSK 55/06 z dnia 12 maja 2016 r podkreślił, iż szkoda nie jest przesłanką powstania roszczenia o zapłatę kary umownej, jednakże jej brak lub nieznaczna wysokość może stanowić jedynie jedno z kryteriów redukowania kary umownej w świetle art. 484 § 2 KC.