W dniu dzisiejszym postaramy się przybliżyć Państwu definicję spedycji, regulacje prawne, obowiązki i odpowiedzialność spedytora. Przeniesiemy się na moment w czasy, gdy telefon komórkowy nie był tak powszechnym i dostępnym narzędziem pracy, a o Internecie mało kto słyszał.
Umowa spedycji uregulowana została w Kodeksie cywilnym (dalej KC) z 1964 roku (z późniejszymi zmianami) w tytule XXVI księgi III, art. 794 – 804. W sprawach nieuregulowanych wspominanymi przepisami stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zleceniu, tj. tytuł XXI, art. 734 – 751 bądź inne szczegółowe akty prawne.
Art. 794 stanowi, iż przez umowę spedycji, spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie swojego przedsiębiorstwa do wysłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Spedytor może występować w imieniu własnym albo w imieniu dającego zlecenie.
Wynika z tego, że obowiązkiem spedytora jest nadanie lub odbiór przesyłki.
Można to zobrazować prostymi przykładami:
Przykład 1.
Klient, producent armatury sanitarnej, sprzedał swój towar kontrahentowi w Rosji. Nie zna dobrych i odpowiedzialnych przewoźników, nie zna bieżących stawek rynkowych, nie zna się także na formalnościach celnych. Dlatego udaje się do spedytora, który dysponuje odpowiednią bazą przewoźników, z którymi może zawrzeć umowę przewozu. Spedytor zorganizuje także odprawę celną, wypełni dokumenty przewozowe, doradzi klientowi czy niezbędne będzie świadectwo pochodzenia lub czy wystarczająca będzie deklaracja pochodzenia na fakturze. Spedytor powinien także doradzić klientowi, iż z uwagi na charakter tego typu ładunków bezpieczniej będzie kupić dodatkowe ubezpieczenie Cargo.
Przykład 2.
Klient producent opraw oświetleniowych zamówił komponenty do produkcji z Chin z dostawą w kontenerze do Hamburga. Oczywistym jest, że klient nie będzie czekał i podejmował kontenera w Hamburgu, lecz upoważni do tego właśnie spedytora. To spedytor zajmie się wszelkimi formalnościami na miejscu i znajdzie przewoźnika, z którym zawrze umowę przewozu, tak aby kontener dotarł do klienta.
Podsumowując, do czynności spedycyjnych należą:
- przyjmowanie zleceń spedycyjnych,
- udzielanie porad związanych z przepisami dotyczącymi przewozu, spraw celnych,
- dobór środka transportu,
- zawieranie umów o przewóz (w imieniu własnym lub w imieniu dającego zlecenie),
- regulowanie należności związanych z procesami spedycyjnymi,
- ubezpieczanie przesyłki (na zlecenie),
- sporządzenie instrukcji wysyłkowych,
- sporządzanie dokumentacji transportowej,
- przygotowanie przesyłki do przewozu,
- nadawanie przesyłki na środek transportu wraz z dokumentacją transportową,
- odbieranie przesyłki ze środka transportowego oraz właściwej dokumentacji,
- organizowanie odprawy celnej,
- wydawanie przesyłki odbiorcy
Stronami takiej umowy są spedytor i dający zlecenie, czyli zleceniodawca. Zleceniodawcą może być zarówno sprzedający towar jak i kupujący, ale także strony umowy dostawy czy inne osoby, które mają interes, aby przesyłka została przemieszczona z miejsca nadania do miejsca przeznaczenia.
Spedytor od zawsze był uznawany za fachowca, doskonale znającego rynek przewoźników, magazynów logistycznych, składów celnych, zakładów ubezpieczeń. Doskonale porusza się po meandrach regulacji prawnych, które regulują czynności niezbędne dla prawidłowego dokonania przemieszczenia przesyłki (np. umowy przewozu, przepisy celne, sanitarne, ubezpieczenia itp.) – za swoją wiedzę i prace należy mu się wynagrodzenie jakim jest prowizja spedytorska.
Dlatego teraz na chwilę cofniemy się kilka dekad wstecz, kiedy to spedytor był w rzeczywistości spedytorem zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego.
Jak wyglądało wynagrodzenie spedytora?
Jeśli spedytor zawarł umowę przewozu z przewoźnikiem we własnym imieniu, ale na rachunek klienta, to występował w liście przewozowym jako nadawca. Przewoźnik wystawiał fakturę za przewóz na spedytora, ten następnie fakturował klienta.
Natomiast jeśli spedytor zawarł umowę z przewoźnikiem w imieniu i na rachunek klienta, wówczas przewoźnik wystawiał fakturę za przewóz właśnie na tego klienta. Spedytor wystawiał osobną fakturę dla klienta za tzw. usługę spedycyjną.
Klient otrzymywał w takiej sytuacji 2 rachunki i nie stanowiło to w tamtych czasach żadnego problemu.
Niestety w dzisiejszych czasach, gdy każdy ma dostęp do Internetu czy telefonu komórkowego taki rodzaj fakturowania skończyłby się tym, że spedytor zostałby usunięty z takiej relacji.
Dlatego też z pełną świadomością mogę zaryzykować tezę, iż obecnie w relacjach dotyczących usług drogowego sektora branży TSL nie ma już spedytorów.
Klasyczna, czysta, kodeksowa spedycja istnieje już wyłącznie w sektorach lotniczych, morskich i kolejowych z uwagi na charakterystykę usług.
Stało się tak nie tylko z powodu powszechnego dostępu do informacji. Ogromne znaczenie w tej ewolucji miała także różnica pomiędzy odpowiedzialnością spedytora a odpowiedzialnością przewoźnika.
Zgodnie z art. 799 KC spedytor odpowiedzialny jest za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posłuży się przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze.
Ograniczenie odpowiedzialności spedytora do winy wyborze powoduje, że dochowując należytej staranności przy wyborze przewoźnika bądź kolejnego spedytora nie ponosi on odpowiedzialność chociażby za szkody transportowe.
Zupełnie inaczej kształtuje się odpowiedzialność przewoźnika, który ponosi odpowiedzialność za spóźnienie czy szkodę w substancji przesyłki na zasadzie ryzyka, a nie na zasadzie winy. Przewoźnik ponosi odpowiedzialność, jeśli do szkody lub opóźnienia doszło w czasie pomiędzy przyjęciem przesyłki do przewozu a jej wydaniem. Przewoźnik może uwolnić się od odpowiedzialności powołując się z jedna z przesłanek egzoneracyjnych.
Jednakże wyraźnie widać, że odpowiedzialność przewoźnika jest znacznie szersza niż odpowiedzialność spedytora. Taki stan rzeczy był o wiele bardziej korzystny dla zleceniodawców.
Jakie zlecenia spotykamy w obiegu?
Proszę zwrócić uwagę na zlecenia jakie przyjmujecie Państwo do realizacji. Zdecydowana większość spotykanych obecnie zleceń to zlecenia transportowe. Sporadycznie zdarzają się zlecenia spedycyjne, jednakże w jednym z pierwszych warunków takiego zlecenia znajduje się następujący zapis „Niniejsza umowa/przedmiotowy transport podlega przepisom Konwencji CMR/ ustawie Prawo przewozowe. Oznacza to, że pomimo nazwy wskazującej na zlecenie spedycji w rzeczywistości dochodzi do zawarcia umowy przewozu. Skutkiem czego zleceniobiorca przyjmuje dla siebie obowiązki i odpowiedzialność przewoźnika.
Warto mieć na względzie orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2010 r. syg. akt I CSK 703/09, które stanowi, że ocena charakteru umowy zależy nie od jej nazwy, ale od rzeczywistej treści oraz celu i zgodnego zamiaru stron.
Naturalnie większość osób zajmujących się na co dzień zawieraniem umów z klientami i przewoźnikami, zatrudnionych jest na stanowisku spedytora. Nic nie wskazuje na to, aby miało to ulec zmianie. Warto jednak pamiętać czym jest umowa spedycji, co należy do obowiązków spedytora i jaki jest zakres rzeczywistej odpowiedzialności spedytora.
Wszystkim spedytorom, koordynatorom transportów i pracownikom operacyjnym życzymy owocnej i spokojnej pracy.